Üriner sistem taş hastalığı, çoğunlukla halk arasında sadece böbrek taşı hastalığı olarak bilinmekle birlikte genellikle ciddi ağrı yapan taşlar böbrekten ziyade, böbrek ile mesane arasındaki idrar transportunu sağlayan kanal olan üreter de yerleşmiş taşlardır.
Bu hastalık ile karşılaşan bireylerin de doğal olarak aklına en sık; ‘kanaldaki böbrek taşı nasıl düşer?’, ‘kanaldaki taşı ne düşürür?’, ‘kanaldaki taş nasıl düşer?’ ve ‘bira böbrek taşını düşürür mü?’ gibi sorular gelir.
Bazen hiçbir belirti vermeden sinsice ilerleyip böbrekte ciddi fonksiyon kaybına ve böbrek yetmezliğine de neden olabilir.
Üriner sistem taş hastalığı yerleşim yerine ve böbrek ya da üreterde oluşturduğu tıkanıklığa bağlı ciddi semptomlar da verebilirler.
Böbrek taşları olarak bilinen bu taşlar, böbreğin çeşitli yerlerinde üreterde, mesanede ve hatta bazen prostatında ötesindeki idrar yolu olan üretrada yerleşmiş olabilir.
Böbrekteki taşın boyutu arttıkça düşme ihtimali azalacaktır. Özellikle 5-6 mm’den küçük, ağrı başlangıcı uzun dönem olmayan, böbrek yetmezliği ve enfeksiyonuna yol açmayıp kanala (üretere) inmiş taşlar için düşürülmesini beklemek daha uygun olacaktır.
Taşın yeri, taş ne kadar aşağı (distale) inmişse düşme ihtimali o kadar artar. Özellikle mesaneye kadar gelen taşların düşme ihtimali çok yüksekken daha böbrekten yeni çıkmış taşların düşme ihtimali azalır.
Uzun süredir var olup haftalardır ağrı yapan taşlar içinse boyutuna bakılmaksızın müdahale edilmelidir. Beklemenin yararı yoktur. Tam tersine kanaldaki taşlar sistemi tıkadığından böbrekte fonksiyon bozukluğuna yol açabilir.
Su tüketiminin yeterli ve fazla olması idrar volümündeki artış ile kanaldaki böbrek taşlarının düşme ihtimalini arttırır.
Önerilen su tüketimi yaşa, kiloya yaşanılan iklime göre değişmekle birlikte bir yetişkin için taş döneminde ortalama 4 litre su tüketilmesini öneririrm.
◆ Bira: Üroloji uzmanı olarak en sık karşılaştığımız şehir efsanelerinden biri de ‘biranın taş düşürmeye faydası’ konusudur. Bira idrar söktürücü etkisi ile görece olarak idrar çıkışında artışa neden olur. Ancak bu etki tüketimin sonlandığı 1-2 saat içinde geçer. Kanala inen böbrek taşlarının düşmesi ise günler alabileceği için ve sürekli idrar çıkışı istendiği için bira tüketimi mantıklı değildir. Üstelik uzun süreli alkol maruziyetinin taş oluşumunu arttırdığı da bilinmektedir. Temel mantığı ‘idrar çıkışını arttırmak’ olan yöntemde en kolay tüketilen ve en faydalı sıvı SU’dur.
◆ Sıcak uygulama da yine düz kaslarda gevşemeye yol açarak ağrının azalmasına ve taş düşürülmesine yardımcı olabilir.
◆ Sıcak uygulama mantığından yola çıkarak hastalarımız ‘kaplıca böbrek taşına iyi gelir mi?’ sorusunu sormaktadırlar. Evet bu kaplıca ve hamam havuzlarına girmek yine idrar kanalını (üreteri) genişleterek böbrek taşınızı düşürmenize faydalı olabilir.
◆ Peki ‘böbrek taşını eriten su’ olarak çeşitli yörelerde var olan kaynaklara hastalarımız inanmalı mı? Bu sorunun cevabı kesinlikle ‘HAYIR’ dır. Hatta bu suların normal şebeke ya da damacana suları gibi ağır metaller, bakteriler yönünden incelemeleri, uygunlukları olamayabilir. Taşı düşürmek bir yana size zararları bile dokunabilir. İçilen suyun ağızdan başlayan yolculuğu yemek borusu, mide, bağırsaklar, lenfatik ve toplar damarlar, kalp, akciğer, tekrar kalp ve nihayetinde böbrektir. Bu yolculuğu bildiğinizde içilen suyun direk böbreğe gitmeyeceğini ve böbreğe gelene kadar çeşitli işlemlerden geçerek kana karıştığını ve bu şehir efsanesinin mantıklı olmayacağını anlarsınız.
◆ Hastalarımızın ‘böbrek taşı eriten ilaç’ arayışı da mevcuttur. Böyle bir ilaç da maalesef yoktur. Sadece tüm taşların %5-10’unu oluşturan ürik asit taşı için böyle bir ilaç mevcut olup taşı erimesi de uzun zaman almaktadır. Kullanılabilirliği düşük bir yöntemdir.
◆ Her ne kadar taşı eriten ilaç olmasa da özellikle ‘kanala inen taş’ ya da taşlar için taşın düşürülmesine yardımcı bazı ilaçlar mevcuttur. Prostat büyümesi için kullandığımız ve prostat içindeki kanalı ve mesane boynunu gevşeterek rahat idrar yapılmasını sağlayan ilaçların aynı zamanda taşın rahat atılmasını ve idrar kanalının (üreter) alt kısmını da genişlettiği bilinmektedir. Hem alfa blokerler hem de PDE-5 inhibitörleri bilimsel olarak da taş hastalığında kullanılmaktadır.
◆ Kanaldaki taşların düşürülmesine yardımcı olduğu bilimsel olarak ispatlanmış bitkisel ilaçlar da mevcuttur. Bitki kaynaklı terpenler olarak bilinen kapsül ya da damla şeklinde formları olan bu tedavilerden de özellikle kanala girmiş küçük taşlı hastalarımız fayda görmektedir.
◆ Koşma, zıplama, ip atlama gibi fiziki hareketlerde yerçekimi etkisi ile taşın düşürülmesinde yarar sağladığı bilinmektedir.
◆ Son olarak 2015 de benim de yer aldığım Ankara merkezli bilimsel bir çalışma ile de kanaldaki (üreter) küçük taşların düşürülmesinde haftada 2-3 kez girilen cinsel ilişkinin faydası gösterilmiştir. Bu veri daha sonraki birçok bilimsel makale ile de ispatlanmıştır.
Sonuç olarak böbrekten çıkarak kanala inen taşların düşürülmesi birçok faktöre bağlıdır. Küçük taşlarda bile ağır böbrek enfeksiyonlarından böbrek yetmezliğine kadar ciddi tablolar ile karşılaşılabileceğinden üroloji uzmanı takibi ile bazı taşların düşmesi beklenebilir. Düşen taşlarında eğer mümkünse analiz ettirilmesi faydalı olacaktır.
Yaşam kalitesini bozup günlerce ağrı yapan, böbrek fonksiyonlarında bozulmaya yol açan, üriner sistemde enfeksiyona yol açan böbrek taşları için ise cerrahi müdahale şarttır.
Doç. Dr. Arif DemirbaşÜroloji Uzmanı Bursa
Doç. Dr. Arif Demirbaş
İletişim